تحلیل وضعیت الگوی آب و هوا کشور طی دیماه 1397

---

بررسی روند دمای بخش حاره اقیانوس آرام از بی هنجاری های مثبت (گرمتر از نرمال) در بخش های شرقی تا مرکزی آن حکایت دارد. روند شاخص اقیانوسی Nino حد آستانه دمایی النینو (0.5+ درجه سلسیوس) برای سه ماهه سپتامبر – اکتبر – نوامبر 2018 را فراتر رفته ست (مقدار 0.7+ درجه سلسیوس)، با این وجود النینو هنوز به درجه تثبیت نرسیده است. همچنین گردش جوی هنوز به تغییرات اقیانوس پاسخ روشنی نداده است. این شرایط نشان از عدم تطابق گردش جوی و اقیانوسی از حیث الگوهای ENSO می باشد. الگوی SST حاره اقیانوس آرام درجاتی از مودوکی بودن النینو مذکور را نشان می دهد، از اینرو اثرات ناشی از این نوع خاص از النینو متفاوت از نوع کلاسیک بر روی الگوهای باد و فشار سرتاسر نیمکره شمالی تاثیر گذار خواهد بود. سایر عوامل فعال و مهم در بخش حاره نوسان زیر فصلی MJO می باشد. این نمایه اقلیمی که یک منطقه فعال همرفتی بر روی بخش حاره می باشد به طور معمول طی نوسان خود که تنها چند هفته بطول می انجامد، به سمت شرق حرکت نموده و شدت آن با تغییراتی همراه ست. استقرار این منطقه فعال در هر بخش حاره اثرات متفاوتی را بر روی الگوهای آب و هوایی حاره و فراحاره خواهد داشت. طبق آخرین پیش بینی ها شاخص MJO بر روی فاز موثری قرار خواهد داشت که بیشتر منجر به القای الگو منفی نوسان اطلس شمالی (NAO) خواهد شد. 

چشم انداز آرایش الگو ارتفاع تراز 500 hpa و متوسط فشار سطح دریا (MSLP) طی دیماه 1397؛ با رخداد پدیده گرمایش ناگهانی استراتوسفری (SSW) طی نیمه اول دیماه 1397، تضعیف در ورتکس قطبی و همچنین چند سلوله شدن آن منجر به تضعیف الگوهای مداری غربی بر روی چیره بادهای غربی نیمکره شمالی می گردد که نتیجه آن ایجاد الگوهای نصف النهاری (فراز - فرودها) بر روی حلقه  بادهای غربی نیمکره شمالی طی دیماه 97 می گردد. بر روی اوراسیا استقرار منطقه فعال ناوه ورتکس قطبی با الگوی آنومالی چرخندی (سیکلونی) منجر به هدایت اغتشاشات بادهای غربی نظیر امواج کوتاه، سرد چال ها و ... بر روی غرب و جنوب غرب آسیا خواهد شد. 

عوامل مهمی در اتمسفر وجود دارد که بر روی آب و هوای نیمکره شمالی و کشور ما بسیار مهم هستند، از جمله ورتکس قطبی استراتوسفری (SPV) که اخیر روند تضعیف داشته است. ورتکس قطبی استراتوسفر تحت تاثیر عوامل معتددی همچون خورشید است که هم اکنون به کمینه فعالیت خود در سیکل 11 ساله فعالیت رسیده ست (سیکل 24). این وضعیت احتمال تضعیف گردش استراتوسفری را برای نیمه دوم فصل زمستان جاری افزایش می دهد. سایر عوامل تاثیر گذار بر روی ورتکس قطبی استراتوسفری، فاز غربی (مثبت) نوسان شبه دوسالانه (QBO) بادهای استوایی در استراتوسفر می باشد که  منجر به SPV قویتر می گردد. پیش بینی ها حکایت از تضعیف بیشتر ورتکس قطبی استراتوسفری طی هفته های پیشرو دارد، که احتمالاً منجر به وقوع پدیده گرمایش استرتوسفری (SSW) در اواخر دسامبر – اوایل ژانویه 2019 (نیمه اول دیماه 1397) خواهد شد. این شرایط منجر به جابجایی ورتکس قطبی شده و در نتیجه احتمال افزایش رخداد فاز منفی NAO را افزایش داده، باعث افزایش الگوهای نصف النهاری جریانات چیره بادهای غربی بر روی بخش وسیع اوراسیا می گردد.  

حال رخداد پدیده SSW بر روی الگوهای نیمکره شمالی و بخصوص اوراسیا چه تاثیراتی می تواند داشته باشد؟ 

 باتوجه به پیش بینی رخداد پدیده SSW طی نیمه اول دیماه 97 بر روی شمالگان، ورتکس قطبی از تقارن خود خارج خواهد شد که نتیجه آن افزایش الگوی نصف النهاری چیره بادهای غربی اوراسیا می باشد،خروجی مدل GEFS طی 16 روز آینده حکایت از استقرار یکی از هسته های ورتکس قطبی بر روی اوراسیا دارد. فرود بلند اوراسیا ناشی از لغزش ورتکس قطبی بر روی منطقه وسیعی از غرب روسیه می باشد که با هسته عمیق ناوه کم ارتفاع ستون جو بر روی این منطقه همراهی می گردد. گرچه پیش بینی نوسانات معمول بر روی ورتکس قطبی می تواندبا عدم قطعیت در بلند مدت مواجه باشد، اما اطلاعات فعلی نشان می دهد که ورتکس قطبی دست کم طی نیمه اول دیماه 97 بر روی غرب روسیه فعال می باشد، برآیندها نشان می دهد محور فرود ناوه مذکور از دریا سیاه و ترکیه عبور می کند، این بدان معنا می باشد که پشته پر ارتفاع بر روی شمال اطلس با ریزش هوای سرد شمالی در طی پدیده فرارفت سرد بر روی اروپا مرکزی - شمالی  منجر به رخداد هوای زمستانی شده و گسترش این هوای سرد بر روی بخش های شرقی قاره و همچنین ترکیه، دریا سیاه و قفقاز منجر به شرایط زمستانی و طوفان های برف گسترده ای طی نیمه اول دیماه 97 خواهد شد. 

 در زمانی که الگوی نصف النهاری جریانات افزایش می یابد به تناسب شدت آن حوادث مختلف آب و هوایی در مناطق تحت تاثیر رخ می دهد، نظیر بروز امواج غیر معمول سرمایی، گرما، بارش های شدید و یا خشکی های طولانی رخ می دهد. آخرین خروجی مدل  ECMW نشان می دهد، طی نیمه اول دیماه 97 الگوی گردش سیکلونی بواسطه استقرار ناوه عمیق ورتکس قطبی بر روی غرب روسیه - دریا سیاه سکان آب و هوای کشور ما را تحت تاثیر خود قرار خواهد داد. این سیکلون بسیار قوی با الگوی گردش پادساعتگرد خود هوای پیرامون خود را به چرخش واداشته و تراف ناشی از آن تا دریا مدیترانه و شمال دریا سرخ گسترش می یابد همین امر ضمن ایجاد الگوی مرطوب جنوب غربی تاوایی لازم جهت بارش های گسترده و فراگیر را بر روی پهنه فلات ایران فراهم خواهد آورد. به سبب فعال شدن جبهه های ساکن بر روی حوزه دریا سرخ افزایش میزان گردش نزولی هوا بر روی شاخه جت استریم جنب حاره، بارش ها حتی به بخش های جنوبی کشور نیز کشیده شده و بر روی نواحی جنوبی و جنوب شرقی کشور بارندگی ها بعد از ماه ها خشکی هوا به این مناطق گسترش خواهد یافت. 

نکته دیگر که باید حتما به آن توجه داشت، به سبب الگوی گردش سیکلونی بر روی اوراسیا و افزایش حرکت نصف النهاری توده های آب و هوایی تشکیل فرودهای مورب که گاها با سامانه های بسته یا نیمه بسته {بریده} (سردچال) از حوزه دریا سیاه و عبور آن بر فراز کشور می تواند برهه های سرمایش بر روی نیمه غربی - شمالی کشور ایجاد نماید. این سردچال ها گاها میتواند به عمق بیشتری از فلات ایران نفوذ کرده و به همراه مکانیسم رطوبت دریا سرخ بارندگی ها را به مناطق مرکزی - جنوبی و سپس شرقی کشور به ارمغان آورد.

طی نیمه دوم دیماه با حرکت ورتکس قطبی به سمت غرب اروپا و جاگزینی تدریجی آن با پر ارتفاع ستون جو بر روی روسیه باید شکل جدیدی از مکانیسم های آب و هوایی را در این برهه شاهد باشیم. به این صورت که الگوهای سرمایش تدریجا فراوانی یافته و دما هوا در بیشتر مناطق کشور کاهش یابد (نیمه دوم دیماه از ضریب اطمینان کمتری نسبت به نیمه اول برخوردار ست) اما به نظر می رسد همچنان عبور سامانه های آب و هوایی از فراز کشور تداوم بارندگی ها بر روی کشورصورت بخشد.

پیش یابی مدل ECMWF بارندگی دیماه 1397 نشان دهنده گستردگی بارندگی ها بر روی پهنه فلات ایران می باشد. هسته ها بارندگی بر روی دامنه های زاگرس، سواحل خزر و دامنه های البرز واقع شده اند. بیشینه بارندگی بر روی سواحل جنوبغربی خزر با بیش از 200 میلی متر و پس از آن دامنه های جنوب غربی زاگرس بر روی ارتفاعات شمال شرقی خوزستان تا 200 میلی متر پیش بینی می گردد.  استان های جنوبی کشور همچون بوشهر، فارس، هرمزگان، کرمان و سیستان و بلوچستان نیز تحت تاثیرات زبانه های توده هوای مرطوب در دامنه بارندگی ها قرار خواهد داشت.همچنین بر روی شمال شرق و بخش های شرقی کشور بواسطه گسیل رطوبت جنوبی و ایجاد همگرایی آن با جریانات شمالی تقویت بارش ها در چشم انداز مدل دیده می شود. 

با توجه به حاکمیت جریانات سیکلونی بر روی حوزه دریا سیاه تا شرق دریا مدیترانه، گسترش جریانات جنوبی - جنوب غربی بر روی فلات ایران فراوانی خواهد داشت که نتایج آن حاکم شدن توده هوای گرم بر روی ایران طی دیماه 1397 می باشد. از آنجایی که چشم اندازهای ترسیم شده مدل های پیش یابی تاثیر گذاری توده های آب و هوایی شمالی (امواج کوتاه، سردچال ها و ...) را بر روی ایران نشان می دهند، گسترش توده هوای سرد در برهه هایی از دیماه منجر به شکسته شدن این گرمای نابهنجار بر روی بخش های غربی - شمال غربی می گردد. به هر روی برآوردها نشان می دهد اگر بخواهیم میانگین دیماه 97 را درنظر داشته باشیم، دما هوا بر روی نواحی شمال غرب، غرب، جنوبغربی نرمال تا 1.5- درجه سلسیوس زیر نرمال و در برخی از مناطق غربی تا 2- درجه سلسیوس نیز بالغ می گردد. در مناطقی از استان های آذربایجان غربی، شرقی، اردبیل، کردستان، زنجان، قزوین، کرمانشاه، مرکزی، همدان، لرستان، ایلام، خوزستان، چهارمحال و بختیاری، کهکیلویه و بویراحمد آنومالی متوسط دما دیماه 97 نرمال با گرایش به کمتر از نرمال بلند مدت را نشان می دهد. نقطه مقابل این وضعیت بر روی نیمه شرقی - شمال شرقی کشور می باشد که بواسطه تسلط جبهه های هوا گرم سطح دماها نسبت به نرمال بلند مدت گرمتر خواهد بود. استان های خراسان شمالی، رضوی، نیمه شرقی سمنان بین 1.5+ تا 3 درجه سلسیوس بالاتر از حد نرمال بلند مدت و بر روی  یزد، مناطق شرقی کرمان و سیستان و بلوچستان بین 0.5+ تا 2+ درجه سلسیوس پیش بینی می شود. بر روی سواحل خزر با نفوذ چندین امواج سرد شمالی سطح آنومالی های دمای هوا در کل نسبت به مناطق شرقی کشور تعدیل یافته، نرمال تا 0.5 + درجه سلسیوس پیش بینی می شود. در مناطق مرکزی کشور نرمال تا 0.5+ تا 1+ درجه سلسیوس و در نیمه جنوبی کشور به سبب نفوذ جریانات مرطوب جنوبی متوسط دما هوا در محدوده هنجار پیش بینی می شود. 

چشم انداز الگوی بارش برف از مدل ECMWF نمایه اسمبل، نشان دهنده گسترش پوشش برف بر روی شمال غرب، زاگرس، البرز، سواحل خزر، مناطق مرکزی و ارتفاعات جنوبی می باشد. این چشم انداز، گسترش پوشش برف را علی رغم آنومالی های مثبت دمایی بر روی مناطق مرکزی و شرقی کشور نشان می دهد.  

در هفته اول دیماه 97، بارندگی ها بر روی بیشتر مناطق کشور گرایش به کمتر از حد نرمال بلند مدت را نشان می دهد. خشکترین وضعیت را استان فارس، جنوب استان اصفهان و دامنه های جنوب غربی زاگرس متحمل خواهد شد. این در حالی ست که بر روی شمال غرب، غرب، بخش هایی از سواحل دریا خزر، ارتفاعات البرز آنومالی مثبت (بیشتر از حد نرمال) پیش بینی می شود. شدیدترین شرایط مرطوب بر روی استان آذربایجان غربی، کردستان و کرمانشاه تجربه می نماید. بتدریج از هفته دوم دیماه 97 بارش ها در سطح کشور گسترش و افزایش خواهد یافت. بطوری در بیشتر مناطق کشور بارش ها نرمال و بالاتر از حد نرمال بلند مدت می باشد به نظر می رسد بر روی نواحی از شمال غرب همچون اردبیل، سواحل جنوب غربی خزر (استان گیلان) بارش ها متمایل به کمتر از حد نرمال بلند مدت واقع گردد. این در حالی ست که بر روی سواحل شرقی، شمال شرق، شرق و جنوب شرق کشور بارش ها نرمال و بالاتر از حد نرمال بلند مدت می باشد. بر روی سرتاسر دامنه های زاگرس بارندگی ها بالاتر از حد نرمال بلند مدت می باشد. نکته مثبت گسترش بارندگی ها به بخش های جنوبی کشور از هفته دوم دیماه 97 پس از مدت ها استمرار خشکی می باشد. در صورت تداوم الگوها، هفته سوم دیماه 97 گسترش سامانه های سراسری بر روی کشور منجر به سیمای الگوی مرطوب سراسری بر روی پهنه فلات ایران می باشد. شدیدترین آنومالی مثبت بارش بر روی دامنه های زاگرس بر روی غرب، جنوب غرب و کرانه های سواحل دریا خزر، شرق و جنوب شرق کشور می باشد. نواحی مرکزی کشور با بارش های حد نرمال مواجه خواهند بود. هفته چهارم دیماه 97 وضعیت بارندگی ها در بیشتر مناطق کشور نرمال بوده، در جنوب غرب، سواحل دریا خزر، شمال شرق، شرق و جنوب شرق کشور بارش ها گرایش به بالاتر از حد نرمال بلند مدت را نشان می دهند.

الگوی سیمای آنومالی بارش (میلی متر)  هفته اول دیماه 97 - مدل EMCWF 

الگوی سیمای آنومالی بارش (میلی متر)  هفته دوم دیماه 97 - مدل EMCWF 

الگوی سیمای آنومالی بارش (میلی متر)  هفته سوم دیماه 97 - مدل EMCWF 

الگوی سیمای آنومالی بارش (میلی متر)  هفته چهارم دیماه 97 - مدل EMCWF 

برآورد آنومالی بارش برف  (برحسب آب معادل mm) نشان می دهد در کل بارش برف بر روی شمال غرب، دامنه های زاگرس و البرز گرایش به بالاتر از حد نرمال بلند مدت خواهد بود. از این روی در استان های شمالغرب و غرب کشور میزان بارش برف در دیماه 97 نسبت به حد نرمال بلند مدت بیشتر بوده و می تواند شرایط زمستانی تمام عیاری را ایجاد نماید. بالاترین آنومالی مثبت بارش برف متعلق به استان های آذربایجان غربی، کردستان و ارتفاعات جنوب غربی زاگرس (چهارمحال و بختیاری، کهکیلویه و بویراحمد، غرب اصفهان و جنوب شرق لرستان) خواهد بود.  به نظر می رسد وزن بارش برف بر روی کشور طی نیمه اول - اواسط ماه بوده و به سمت اواخر ماه کاهشی در روند بارش برف مورد انتظار می باشد. 

الگوی سیمای آنومالی بارش برف (آب معادل / میلی متر)  هفته اول دیماه 97 - مدل EMCWF 

الگوی سیمای آنومالی بارش برف (آب معادل / میلی متر)  هفته دوم دیماه 97 - مدل EMCWF 

الگوی سیمای آنومالی بارش برف (آب معادل / میلی متر)  هفته سوم دیماه 97 - مدل EMCWF 

الگوی سیمای آنومالی بارش برف (آب معادل / میلی متر)  هفته چهارم دیماه 97 - مدل EMCWF 

آنومالی دما هوا طی دیماه 97 با بی هنجاری های منفی دما بر روی نیمه غربی متمرکز بر دامنه های زاگرس و البرز طی نیمه اول دیماه 97 همراه می باشد. در طی نیمه دوم دیماه از بیهنجاری های منفی دما هوا بر روی بخش های غربی کشور کاسته خواهد شد. نوار ساحلی دریا خزر طی دیماه گرایش به گرمتر از حد نمال بلند مدت را تجربه نموده و عمده آنومالی مثبت دما بر روی نیمه شرقی - مرکزی کشور متمرکز می باشد. 

بر روی بخش های جنوبی کشور آنومالی دما هوا به نظر می رسد در محدوده رنج واقع باشد. 

الگوی سیمای آنومالی دما هوا (سلسیوس)  هفته اول دیماه 97 - مدل EMCWF 

الگوی سیمای آنومالی دما هوا (سلسیوس)  هفته دوم  دیماه 97 - مدل EMCWF 

الگوی سیمای آنومالی دما هوا (سلسیوس)  هفته سوم دیماه 97 - مدل EMCWF 

الگوی سیمای آنومالی دما هوا (سلسیوس)  هفته چهارم دیماه97 - مدل EMCWF