تحلیل تاثیر تغییرات شاخص چند دهه ای اطلس شمالی (AMO) بر گردش جوی حوزه دریای مدیترانه و نواحی مجاور

---

مقدمه 

اقیانوس اطلس به عنوان دومین پهنه وسیع آبی در جهان تاثیرات قابل توجهی در ترسیم الگویهای آب و هوایی حاره- برون حاره و خاصه نواحی پیرامون خود از جمله حوزه مدیترانه دارد. در سالهای اخیر سهم عمده مطالعات جوی، مربوط به تاثیرات انسو و دیگر شاخص های اوراسیا بر آب و هوای ایران بوده است و کمتر به نقش مرموزی که این پهنه آبی در تعاملات جوی بازی می‌کند اشاره شده است. در این نوشتار سعی شده تا تمام آنچه که تغییرات اطلس دربخش های مرکزی و شمالی آن روی گردش جوی بزرگ مقیاس اروپا-مدیترانه و در نهایت ایران (با توجه به سهم بالای تأثیرپذیری اقلیم کشور از شرایط دریای مدیترانه) ایفا می‌کند تبیین گردد. 

کلیات و تعاریف 

تغییرات بلندمدت و مداوم در دمای آب‌های اقیانوس اطلس شمالی با فازهای گرم و سرد در هر دوره 20 تا 40 ساله را نوسان چند دهه ای اطلس شمالی atlantic multidecadal oscillation یا به اختصار AMO گویند. 

این تغییرات دمایی یک نوسان شبه دائمی وابسته به متغییرهای داخلی اقیانوس اطلس و اتمسفر آن است که در بخش بزرگی از دوره هولوسن (آخرین دوره زمین شناسی-هولوسن از 11700 سال پیش شروع و هم اکنون نیز ادامه دارد) وجود داشته است. منشأ و طبیعت AMO نامشخص است و اینکه آیا یک پارامتر پایدار در تغییرات سیستم جهانی آب و هوایی است یا یک ویژگی گذرای خاص دوره ای از کواترنری دوم (دوره ای که ما در آن زندگی می‌کنیم) هنوز ناشناخته است. 

تجزیه و تحلیل بیشتر نشان می‌دهد که تأثیر فازهای AMO بر شرایط آب و هوایی ناحیه ای برابر است با: تغییر در گردش بزرگ مقیاس اتمسفری که با توجه به اینکه هر دوره برای چند ده سال به طول می‌انجامد می‌تواند به عنوان یک جنبه نگران کننده و مبهم از تأثیر الگوهایی خاص از جریانات آب و هوایی برای هر فاز در نظر گرفته شود که نتیجه آن ایجاد پتانسیل بالقوه برای حاکمیت نسبی چند ده ساله الگوهایی خاص و تکرار شونده از خشکسالی یا ترسالی بر هر یک از مناطق تحت تأثیر شاخص است این مناطق بیشتر جنوبشرق و شرق آمریکای شمالی-گرینلند و سرتاسر اروپا-حوزه مدیترانه تا شمال آفریقا حد قلمرو اقلیمی ساوان تا خاورمیانه و ایران و حتی هندوستان را در برمی‌گیرد.