پرارتفاع عربستان (Saudi Arabia High Pressure) یکی از مراکز مهم فشار

---

اقلیم هر منطقه تحت تأثیر الگوهای گردشی گوناگونی است. هر سیستم سینوپتیک، مانند سیکلون (Cyclone)، آنتی سیکلون (Anti-cyclone)، یا جبهه های هوا (Front Air)، ابعاد گسترده ای دارد که هوا در اطراف آن و در جهات خاص جریان دارد. همچنین، این سیستم ها اولاً در همه جای سطح زمین جریان ندارند؛ ثانیاً در یک زمان معیّنی مستقیماً منطقه ای را تحت پوش قرار می دهند؛ در نتیجه، سرزمین های مجاور تحت تأثیر جریان های ناشی از این سیستم ها قرار دارند. بنابراین، یکی از موضوعات مورد مطالعه اقلیم شناسان بررسی فراوانی زمانی مکانی این الگوهای جریان است. 

ایران در محدوده بین 25 تا 40 درجه عرض شمالی و 44  تا 66 درجه طول شرقی واقع شده است. حدود یک سوم آن، که شامل بخش جنوبی است، در منطقه حاره و دو سوم دیگر در برون حاره قرار دارد. این موقعیت جغرافیایی همراه موقعیت طبیعی منحصربه فردی که دارد، مانند تنوع ناهمواری ها، پراکندگی و جهت گیری و ارتفاع آن ها، قرارگیری بین دو توده آب در بخش شمالی و جنوبی و همچنین توده های هوایی مختلفی که در زمان ها و مکان های مختلف وارد ایران می شوند، به تنوع و تغییرات چشم گیر آب وهوایی آن منجر شده است. این تنوع اقلیمی باعث تفاوت پارامترهای اقلیمی در مکان های مختلف می شود، از جمله این پارامترها عنصر بارش است که دست خوش تنوع و تغییر زمانی و مکانی درخور توجهی است و موجب توزیع نایکنواخت منابع آب ایران شده است؛ یکی از دلایل مهم آن ناهمگونی در انتقال و تزریق رطوبت به سامانه های باران زای ایران است. انتقال بخار آب در جو وابستگی مستقیم به شرایط گردش جو دارد و با تغییرات گردش جو در طی سال میزان و مسیر انتقال رطوبت نیز تغییر می کند.

مراکز پُرفشار یکی از مؤلفه های گردش جوی مؤثر در انتقال رطوبت است؛ نکته بسیار مهم محل قرارگیری آن ها بر سطح آب است. افزایش یا کاهش رطوبت در یک ناحیه به انتقال رطوبت به داخل یا خارج از آن ناحیه به وسیله جریان های اتمسفری و گردش هوا به اشکال گاز یا مایع وابسته است. به همین سبب، الگوهای چگونگی شار رطوبت به طور فزاینده ای با گردش جو به خصوص الگوهای پُرفشار همخوانی دارد.

تفسیر نقشه: کمربند جنب حاره، تاوه قطبی، روباد جنب حاره، حاره شرقی و سومالی

---

در تراز فوقانی جو (250 هکتوپاسکال) روباد جنب حاره بر روی جنوب غرب آسیا تانیمه جنوبی دریا خزر گسترش بالاسویی (شمالی) را داشته ست و کمربند  پیوسته ای از پرفشار های جنب حاره در جانب جنوبی آن از شمال آفریقا تا جنوب آسیا امتداد یافته اند. این کمربند پرفشار با حرکت از شمال آفریقا به سمت جنوب آسیا به عرض های های بالاتر جابجا می گردد به طوری که از موقعیت متوسط خود در حوالی عرض 22 درجه بر روی شمال غرب آفریقا به حوالی عرض 31 درجه بر روی فلات تبت واقع می گردد.دریان کمربند می توان به مراکز پرفشارهای مهمی همچون پرفشار تبت، پرفشار عربستان و پرفشار شمال غرب آفریقا اشاره داشت. 

در برهه این نقشه شکل گیری ساختار یک پدیده بند آئی یا بلاکینگ عرض معتدله دیده می شود. در این بندآئی که در شرق اروپا واقع ست وجود یک هسته پرفشار مانع در جانب شمالی بلاک موجب بالاسویی جبهه روباد قطبی به عرض های بالاتر بر روی اروپا و درنتیجه عقب نشینی تاوه قطبی در این قاره گردیده ست. و کی مرکز ناوه کمفشار در حد جنوبی بلاک مستقر می باشد.  وجود این بلاک بر روی اروپا موجب تقسیم شدن جریانات اصلی و غالب غربی به 2 شاخه شمالی و جنوبی گردیده و ضمن آنکه موجب لغزش تاوه قطبی بر روی نیمکره شرقی و آسیا شده است. در نتیجه حد جنوبی حلقه بادهای غربی بر روی آسیا به سمت عرض های جنوبی تر گرایش را نشان می دهد. همین امر انطباق روبادها را بر روی آسیا تسهیل نموده و هسته های سرعت قوی تر شکل گیری شده اند.

حد جنوبی پرفشار تبت با حرکت ساعتگرد خود موجب ایجاد هسته سرعت روباد شرقی حاره بر روی عرض های جنوب شبه قاره هند و شمال اقیانوس هند به سمت شرق آفریقا نموده ست. شایان ذکر ست روباد حاره شرقی تنها روبادی می باشد که از شرق به غرب جریان داشته و تنها در فصل تابستان و آنهم فقط بر روی عرض جنب حاره نیمکره شمالی ظاهر می گردد.

در تراز پائینی (850 هکتوپاسکال) مهم ترین نکته جریان یافتن بادهای جنوب غربی بر روی اقیانونس هند شمالی می باشد. این جریان بادهای جنوب غربی نیروی محرکه اصلی و منبع رطوبت رسان به سیستم موسمی شبه قاره هند محسوب می گردد. هسته سرعت این جریان بادهای جنوب غربی، روباد سومالی را ایجاد می نماید. این روباد بر خلاف جت استریم حاره شرقی سطحی بوده و در نزدیکی تراز 850 هکتوپاسکال قابل مشاهده می باشد. تضاد فشار بین آبهای نسبتا سردتر اقیانوس هند در نیمکره جنوبی با فشار بیشتر و سرزمین های گرم آسیا و شبه قاره هند در نیمکره شمالی با فشار کمتر موجب جریان یافتن بادهای جنوب شرقی نیمکره جنوبی از اقیانوس هند جنوبی به سمت استوا می گردد. این بادهای با رسیدن به خط استوا به سبب وجود نیروی انحرافی کوریولیس از راستای خود منحرف شده و این خط را به سمت نیمکره شمالی طی می نماید. در نتیجه به بادهای جنوب غربی بر روی اقیانوس هند شمالی مبدل می گردند. این بادها سرانجام به بادهای شمال شرقی جریان یافته از مرکز فشار کم آسیا می پیوندد و محل همگرایی را تشکیل می دهد. این ناحیه همگرایی به خط همگرایی درون حاره (I.T.C.Z) موسوم می باشد که از آن به استوای هواشناسی یاد می گردد. به دلیل ساختار موسمی شبه قاره هند همانطور که در تراز فوقانی (250 هکتوپاسکال) کمربند جنب حاره نسبت به نواحی هم عرض خود بالاسویی بیشتری را نشان می دهد در تراز زیرین نیز محل همگرایی درون حاره (I.T.C.Z) در محدوده شبه قاره هند به عرض های بالاتری نسب به نواحی مجاور جابجایی را نشان می دهد. 

بادهای 120 روزه سیستان که جزئی از مکانیسم موسمی شبه قاره هند می باشند نیز در نقشه فوق به خوبی دیده می شوند.