تحلیل آب و هوای کشور از منظر واکاوی آرایش الگوی تراز فوقانی، میانی، سطح زمین و نقش مولفه اقیانوس هند طی 7 و 8 الی 14 روز آینده

---

بررسی نقشه های هواشناسی نشان می دهد که الگوهای حاکم بر لایه تراز 500 هکتوپاسکال به صورت گسترش فرود کم ارتفاع / ناهنجاری منفی ارتفاع لایه تراز میانی بر روی حوضه دریا سیاه تا شرق مدیترانه می باشد، که با گردش نابهنجار سیکلونی (چرخندی) در این مناطق همراه می باشد. رها ورد این وضعیت، تشکیل پشته القائی بر روی لایه میانی تا فوقانی جو (200-500 hpa)  با الگوی تراز میانی مداری - پشته ای در مرکز فلات ایران طی هفته سوم دی 95 بر روی سطح کشور می باشد. بنابر این چشم انداز کلی آب و هوا در طی هفته سوم دی 95 حاکمیت و تداوم الگوهای پایداری نسبی، افزایش تعداد روزهای با کاهش کیفیت هوای کلان شهرها و روند نسبی افزایش دمای هوا خواهد بود.

با تغییر الگوهای جو طی هفته چهارم دی ماه 95، بصورت  افزایش میزان ارتفاع لایه تراز 500 هکتوپاسکال بر روی شرق مدیترانه، کاهش میزان انحنای خطوط هم ارتفاع و راستای جنوب غربی و همچنین نابهنجاری منفی ارتفاع تراز میانی بر روی حوضه دریا خزر و شمال غرب کشور موجب کاسته شدن از میزان شدت پر ارتفاع حاکم بر سطح کشور خواهد شد اما به طور کل میزان ارتفاع لایه 500 هکتوپاسکال بر روی سطح کشور تا میزان 30+ متر فراتر از نرمال های بلند مدت دیده می شود.

بنابر با توجه به چشم انداز 14 روز آینده، بنظر می رسد پای ثابت الگوهای آب و هوای کشور وجود پشته ارتفاعی واچرخند جنب حاره می باشد که از خلیج فارس تا دریا عمان نوسان مداری خواهد داشت. به همین سبب بواسطه فراهم نبود شرایط در لایه های میانی تا فوقانی جو و عدم ارتباط مناسب عوامل حاره با پارامترهای جریانات غربی معتدله وضعیت جهت بارندگی های موثر و نافع در سطح کشور مهیا نمی باشد.

 

هفته سوم دی ماه 95 - بر اساس نقشه هایی که در آخرین بروز رسانی ها از مرکز آب و هوایی توکیو (TCC) صادر گردیده ست، بروز الگوی واچرخندی در لایه جو بر روی فلات ایران مشاهد می گردد، در سطح لایه 500 هکتوپاسکال مرکز واچرخند بر روی تنگه هرمز دیده می شود که محل گردش آنتی سیکلونی واجد نابهنجاری فراتر از نرمال ارتفاع لایه 500 هکتوپاسکال بر روی ایران می باشد که این ناحیه به پرفشار عرض های جغرافیایی بالاتر همپیوندی برقرار می نماید. محل واچرخندی بر روی ایران با توجه به الگوهای حاکم بر پتانسیل سرعت تراز 200 هکتوپاسکال با یک همگرایی تراز فوقانی که به سوی شرق جابجا گردیده است می پیوندد، در این محل همگرایی جریانات (c= convergence)  در تراز 200 هکتوپاسکال با نابهنجاری مثبت پتانسیل سرعت به مرکزیت جنوب پاکستان دیده می شود. در نتیجه ما در لایه فوقانی تا میانی جو با شرایط همگرایی جریانات و نزولی (فرونشست) هوا بر روی فلات ایران مواجه هستیم که دلیل اصلی عدم شرایط صعود و کاهش بارش ها در طی هفته سوم دیماه 95 به شمار می رود. در نقشه پتانسیل سرعت تراز 200 هکتوپاسکال(PSI 200) نیز مشاهده می شود که ناحیه قرمز رنگ بر روی ایران که مقادیر مثبت (فراتر از نرمال) تابع جریان دراین تراز بشمار می رود، الگوی گردش واچرخند (آنتی سیکلونی A= Anticyclonic Circulation) در لایه های فوقانی جو را نشان می دهد، این در حالی ست که بر روی نواحی غربی و شرقی آن مقادیر منفی الگوی گردش سیکلونی (C= Cyclonic Circulation) را نشان می دهد. در نتیجه هسته سرعت روباد جنب حاره (Jet Streak) بر روی مختصات ایران به موقعیت شمالی تر از وضعیت نرمال خود جابجا شده و درنتیجه محل شاخه نزولی سلول هدلی به عروض بالاتر و بر روی ایران منطبق می گردد.

تمامی مطالب بالا نشان داد که شرایط لایه میانی تا فوقانی جو بر روی کشور جهت فراهم شدن بارندگی ها مناسب نمی باشد، اما در لایه های تحتانی تا سطح دریا شرایط به گونه ای دیگر می باشد. در نقشه تابع جریان تراز 850 (PSI 850) بر روی سرتاسر دریا سیاه، ترکیه، مدیترانه و به طور کل جنوب غرب آسیا نابهنجاری منفی تابع جریان تراز 850 هکتوپاسکال واجد گردش چرخندی (سیکلونی C=Cyclonic Circulation) حاکمیت دارد که در نتیجه پتانسیل صعود در لایه های تحتانی جو را نشان می دهد. نکته مهم در این نقشه 2 قطب متضاد گردش نابهنجار در تابع جریان 850 هکتوپاسکال به صورت بی هنجاری مثبت (گردش چرخندی نیمکره شمالی) بر روی موضعیت 15 درجه  شمالی عرض جغرافیایی و 90 درجه شرقی طول جغرافیایی بر روی خلیج بنگال و بی هنجای منفی (گردش واچرخندی نیمکره جنوبی) بر روی عروض حاره تا 15 درجه جنوبی در اقیانوس هند جنوبی می باشد. چنین وضعیتی با تاثیر گذاری بر روی الگوی بادهای مداری حوضه حاره اقیانوس هند موجب می گردد راستای بادها در تراز لایه 850 هکتوپاسکال سرتاسر حاره اقیانوس هند به صورت مداری شرقسو (غربی) تقویت گردد که موازنه را بر روی این پهنه آبی برهم زده، منطقه همرفت را بر روی بخش های شرقی تر جابجا کرده و موجب سرکوفت همرفت بر روی بخش هایی از غرب اقیانوس هند و شرق آفریقا می گردد که برآیند کل این وضعیت موجب کاهش و کمرنگ شدن بخش حاره در تغذیه رطوبتی سامانه های غربی مهاجر بر فراز منطقه می گردد. 

 نقشه متوسط و ناهنجاری فشار سطح دریا (MSLP) در سرتاسر جنوب غرب آسیا، حوضه دریا مدیترانه، سیاه و خزر کمتر از مقادیر نرمال های بلند مدت می باشد. بر روی بخش هایی از ترکیه، دریا سیاه و خزر میزان فشار سطح دریا 4- هکتوپاسکال و کمتر پیش بینی می شود، در نواحی مرکزی کشور بین 2- تا 3 - و در بخش های جنوبی تا 1 هکتوپاسکال کمتر از مقادیر نرمال های بلند مدت دیده می شود. گسترش زبانه های توده هوای کمتر در سطح زمین و حاکم بودن پر ارتفاع در لایه های میانی جو سبب خواهد شد که سطح دماها در بیشتر مناطق کشور در طی هفته سوم دیماه 95 در حدود بالاتر از مقادیر نرمال های بلند مدت باقی بماند. همچنین ترکیب آرایش الگوهای تراز سطح دریا و لایه های میانی جو ما را به سوی هوای پایدار و در نتیجه آلودگی هوای شهرهای صنعتی سوق می دهد.

چشم انداز بارش و دما :آخرین برونداد نابهنجاری نرخ بارندگی از مرکز آب و هوا توکیو TCC نشان می دهد که طی هفته سوم دیماه 95 مقادیر بارندگی ها در سطح کشور با نرخ تا حدود 2 میلی متر در روز کمتر از نرمال های بلند مدت پیش بینی می شود. بر روی سرتاسر عرض 45 تا 55 درجه شمالی گسترش شرق سوی جریانات بارشی تا 2 میلی متر در روز دیده می شود که مسیر اصلی جریانات بارشی (Storm Track) را نشان می دهد. بر بخش هایی از جنوب و نیمه شرقی دریا مدیترانه، ترکیه و حوضه دریا سیاه مقادیر بارندگی ها تا 2 میلی متر فراتر از نرمال های بلند بوده که این رقم در سواحل شمال شرقی زون شرق مدیترانه، بخش هایی از جنوب ترکیه بین 4 تا 6 در سایر بخش های شرقی ترکیه تا 4 میلی متر در روز فراتر از نرمال پیش بینی می شود.

طی هفته سوم دی ماه 95 بر روی بیشتر بخش های کشور متوسط دما هوا گرمتر از وضعیت عادی این موقع از سال خواهد بود، بطور کل به میزان 1 الی 2 درجه سلسیوس در بیشتر مناطق کشور دمای هوا گرمتر از وضعیت نرمال های بلند می باشد. در سطح پهنه مرکزی و نیمه جنوبی کشور این میزان حتی به 2 الی 3 درجه سلسیوس فراتر ازنرمال بالغ گشته در نیمه شمالی کشور تا 2 درجه سلسیوس گرمتر از نرمال پیش بینی می شود.محور ریزش هوای سرد شمالی بر روی حوضه شبه جزیره بالکان، دریا سیاه و بخش وسیعی از نیمه شرقی مدیترانه و شمال آفریقا می باشد. 

هفته چهارم دی ماه 95 - مهم ترین نکته در این برهه، تغییر الگوهای حاکم بر تراز لایه 500 هکتوپاسکال بر روی ترکیه، شرق مدیترانه و شبه جزیره بالکان به صورت افزایش میزان ارتفاع و فشار می باشد، از طرف دیگر گسترش منطقه نابهنجاری منفی ارتفاع تراز 500 هکتوپاسکال از شرق دریا سیاه به سمت ناحیه قفقاز، دریا خزر و شمال غرب ایران موجب می گردد خطوط هم ارتفاع به طور نسبی به عرض های جنوبی تر متمایل شده که نتیجه آن کاهش نسبی میزان کلی ارتفاع لایه جو بر روی سطح فلات ایران می باشد. در نتیجه این تغییر یکی از عوامل ایجاد پشته القائی بر روی کشور تضعیف شده در نتیجه آن ما شاهد تضعیف در میزان و شدت واچرخندی و جابجایی مداری شرق سوی پرفشار جنب حاره به سمت دریا عمان خواهیم بود. خطوط هم ارتفاع تراز 500 هکتوپاسکال بیشتر به صورت الگوهای مداری - جنوبی غربی از مختصات کشور عبور می نمایند. شاخص های تابع جریان تراز 200 (PSI 200) و پتانسیل سرعت تراز 200 (CHI 200) نیز نشان دهنده گسترش نابهنجاری منفی در میزان مقادیر خود بر روی حوضه غربی منطقه شامل دریای مدیترانه، دریا سرخ، شمال شرق آفریقا، شبه جزیره عربستان و غرب ایران می باشد که در نتیجه آن واگرایی، گسترش (انبساط هوا) و همچنین شرایط گردش ناهنجاری سیکلونی در تراز لایه فوقانی جو این مناطق را نشان می دهد. بر روی بخش های شرقی تر منطقه شامل نواحی از شبه قاره هند، پاکستان و افغانستان و آسیا میانه مقادیر میزان مثبت (فراتر از نرمال) این پارامترها به صورت همگرایی، انقباض هوا و همچنین گردش ناهنجاری آنتی سیکلونی در تراز لایه فوقانی جو نشان داده می شود. از اینرو موقعیت جت جنب حاره در بخش های غربی،  جنوبی تر از موقعیت نرمال و در بخش های شرقی به عرض های شمالی تر از وضعیت نرمال خود گرایش خواهد داشت که محور آن در راستای کمی جنوب غربی - شمال شرقی واقع می گردد. این شراط نسبی در لایه های فوقانی جو با پاسخ های چندان قوی در لایه های پایینی جو رو به رو نخواهد شد چرا که تابع جریان تراز 850 (PSI 850) در هفته چهارم به صورت وضعیت نرمال تا حدود 2 واحد فراتر از نرمال های بلند می باشد. مرکز گردش آنتی سیکلونی بر روی شرق شبیه جزیره عربستان و جنوب خلیج فارس و حاره مرکزی اقیانوس هند جنوبی موجب تقویت نسبی بادهای غربسوی (شرقی) در ترازهای نزدیک به سطح بر روی حاره اقیانوس هند می باشد. در نتیجه محتوای رطوبت اقیانوس به سمت نواحی غربی تر و سواحل شرقی آفریقا گسترش می یابد. سامانه های حاره موجب تقویت زبانه های توده هوای کمفشار در حاره شرق اقیانوس آرام و تقویت تراف معکوس از توده هوای کمفشار  بر روی طول دریا سرخ و شبه جزیره عربستان خواهد شد.بر روی سرتاسر اقیانوس هند، دریا سرخ، شبه جزیره عربستان، جنوب و مرکز ایران مقادیر نابهنجاری منفی فشار سطح دریا (MSLP) پیش بینی می شود. این در حالی ست که بر روی بخش هایی از دریا مدیترانه، ترکیه، جنوب دریا خزر، آسیا میانه و نواحی از آسیا با بی هنجاری مثبت فشار سطح دریا همراه خواهد بود. وضعیت مذکور، گسترش و تقویت زبانه های توده هوای پرفشار سیبری به سمت غرب گسترش یافته و یا همپیوندی آن با نوع آزور را نشان می دهد، که ضمن تشدید جریانات سرد واچرخندی، به همراه الگوی شمال غربی (جریانات جنوبسو / شمالی) در لایه های 500 هتوپاسکال بر روی شرق دریا سیاه موجب ریزش هوای سرد شمالی بر روی زون شمالی منطقه و شکسته شدن نسبی هوای گرمتر از نرمال بر روی سطح فلات ایران خواهد شد. 

با کاسته شدن نسبی از شدت واچرخندی جنب حاره، تقویت زبانه های توده هوای کمفشار دریا سرخ، نسبی بودن شرایط اقیانوس هند، وجود یک کم ارتفاع در عرض های شمالی منطقه شرایط می تواند جهت رخداد بارش هایی با ماهیت همرفتی بر روی برخی از مناطق جنوبی کشور در طی هفته چهارم دی ماه مهیا باشد. این بارش ها به واسطه ماهیت همرفتی خود بر روی ارتفاعات جنوب کشور می تواد نمود بیشتری نسبت به سایر مناطق کشور داشته باشد. 

چشم انداز بارش و دما : مقادیر بارش بر روی سطح فلات ایران هچمچنان نرمال تا 2 میلی متر در روز کمتر از مقادیر نرمال های بلند مدت پیش بینی می شود. جریانات اصلی بارش که محل عبور توده های آب و هوایی غربی می باشد بر روی عرض بین 40 الی 55 درجه شمالی در سرتاسر اوراسیا به سمت شرق گسترش یافته و ناحیه بارشی نرمال تا 2 میلی متر بیشتر از نرمال های بلند مدت را نشان می دهد. 

به واسطه الگوهای ذکر شده در لایه تراز 500 هکتوپاسکال و گسترش زبانه های توده هوای پرفشار، توده هوای سردتر ازنرمال بر روی بخش هایی از دریا سیاه، ترکیه، غرب خاورمیانه، قفقاز، دریا خزر، شمال غرب، شمال زاگرس و دامنه های غربی - مرکزی البرز نرمال تا 1 درجه سلسیوس کمتر از نرمال های بلند مدت را نشان می دهد. این در حالی ست که در نیمه جنوبی، جنوب شرق و بخش هایی از شرق کشور بین  الی  1 الی 2 درجه سلسیوس فراتر از نرمال های بلند مدت را نشان می دهد.

خروجی اسمبل مدل ECMWF برای هفته سوم دی ماه 95 نشاندهنده شدت کاهش بارندگی های دی ماه در این برهه در غالب مناطق کشور می باشد، لذا در بیشتر مناطق کشور افت بارندگی ها پیش بینی می شود. اوج کاهش بارش ها در نیمه غربی کشور و بویژه در دامنه های زاگرس میانی در جنوب غرب کشور بین 25 الی 40 میلی متر خواهد بود و ناحیه دوم بر روی سواحل خزر بویژه جنوب غرب دریا به میزان 15 الی 25 میلی متر کمتر از مقادیر نرمال های بلند مدت می باشد. 

در سایر بخش های غربی و نیمه شمالی کشور درجاتی از کاهش بارش ها دیده می شود.

در هفته چهارم دی ماه 95 از شدت میزان نابهنجاری منفی بارش ها کاسته خواهد شد، ناحیه متمایل به کمتر از نرمال در جنوب غرب، بخش هایی از غرب و سواحل دریا خلیج فارس واقع می باشد. مقادیر کمتر از نرمال در سرتاسر نیمه شمالی و همچنین بخش های جنوبی کشور به رنج بارشی عمدتا نرمال مبدل شده است، این مساله نشان می دهد در هفته چهارم دی ماه 95 بر میزان مقادیر بارش های کشور افزوده شده و از شدت خشکی هایی که در طی هفته سوم دی 95 حاکم می گردد کاسته خواهد شد.

الگوهای دمایی نشان می دهند که در طی هفته سوم دی ماه 95 بر روی اکثر مناطق کشور میزان متوسط دما هوا کشور بالاتر از حدود نرمال های بلند مدت بوده، به طور متوسط بین 1 الی 2 درجه سلسیوس فراتر از نرمال های بلند مدت دیده می شود که این رقم در برخی از نواحی مرکزی و جنوبی همچون نقاطی از استان اصفهان، کرمان و فارس به حدود 4 درجه سلسیوس بالاتر از مقادیر نرمال بالغ می گردد. 

بر روی بخش هایی از شمال غرب کشور نقاطی از استان آذربایجان غربی و شرقی، ارتفاعات البرز میانی بر روی نوار جنوبی استان مازندران و شمال استان های تهران و البرز و همچنین ارتفاعات واقع در جنوب غرب کشور بر روی نواحی از استان چهارمحال و بختیاری و غرب اصفهان بین 1.5 الی 2 درجه سلسیوس کمتر از مقادیر بلند مدت پیش بینی می شود.

در طی هفته چهارم دیماه همانطور که ذکر گردید با تغییر در آرایش الگوهای تراز میانی و سطح زمین، تا حدودی از میزان نابهنجاری مثبت متوسط دما هوا کشور کاسته شده، بر روی امتداد رشته کوه زاگرس غربی و البرز شامل نوار غربی و شمالی کشور متوسط میزان دما هوا نرمال و کمتر از نرمال های بلند مدت بوده اما در نیمه جنوبی، مرکزی و بخش های شرق و شمال شرق کشور به طور کل متوسط دمای هفته گرایش به مقادیر بلند مدت را نشان می دهد.