ﻧﻮﺳﺎن ﺷﺒﻪ دو ﺳﺎﻟﻪ (Quasi-Biennial Oscillation=QBO)

---

ﻣﺸﺎﻫﺪات اوﻟﻴﻪ از ﻣﻨﻄﻘه ﭘﻮش ﺳﭙﻬﺮ (استراتوسفر) اﺳﺘﻮاﻳﻲ ﺑﺮ وﺟﻮد ﺑﺎدﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺑـﺮﺧـﻲ از‬ ‫ﻣﻮارد ﺟﻬﺖ ﺷﺮﻗﻲ و در ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﻮارد دارای ﺟﻬﺖ ﻏﺎﻟﺐ ﻏﺮﺑﻲ ﺑﻮدﻧﺪ دﻻﻟﺖ داﺷﺖ.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺑﺎدﻫﺎ در اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﺑﺎدﻫﺎی ﺷﺮﻗﻲ ﻛﺮاﻛﺎﺗﻮآ (Krakatau Easterlies) و ﺑﺎدﻫﺎی ﻏﺮﺑﻲ ﺑﺮﺳﻮن (Berson Westerlies) ﺷﻬﺮت ﻳﺎﻓﺖ. اﻣﺎ در ﺳـﺎل 1961 رﻳﺪ و  ِاﺑﺪون (Reed and Ebdon) در دو ﻛﺎر ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﻤﺮﺑﻨﺪ ﺑﺎد ﻏﺮﺑﻲ و ﺷﺮﻗﻲ ﻛـﻪ‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺷﻮﻧﺪه دارﻧﺪ و از ارﺗﻔﺎﻋﻲ ﺑﺎﻻﺗﺮ از 30 ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮی ﻣﻨﺸﺄ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ، ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﻻﻳﻪ ﭘـﻮش ﺳـﭙـﻬـﺮ‬ ‫ﺣﺎره ای را در زﻳﺮ 35 ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮی ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﻣﺘﻮﺳﻄﻲ ﺣـﺪود 1 ﻛـﻴـﻠـﻮﻣـﺘـﺮ در ﻣـﺎه ﺑـﻪ ﺳـﻤـﺖ ﭘـﺎﻳـﻴـﻦ در‬ ‫ﻣﻲ َﻧﻮردﻧﺪ. ‬ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎی ﺑﻌﺪی ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﺎدﻫﺎ در ﺣﺪ ﻓﺎﺻﻞ زﻣـﺎﻧـﻲ ﺣـﺪود 13 ﻣـﺎه‬ ‫ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺷﺪه و در ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻣﺎﻧﻲ ﺣﺪود 27 اﻟﻲ 28 ﻣﺎه ﻳﻚ ﺳﻴﻜﻞ ﻛﺎﻣﻞ را ﺗﺸـﻜـﻴـﻞ ﻣـﻲ دﻫـﻨـﺪ. در ﺳـﺎل‬ ‫1964 آﻧﺠﻞ و ﻛﻮرﺷﻮور(Angell and korshover) ﻧﺎم ﻧﻮﺳﺎن ﺷﺒﻪ دو ﺳﺎﻟﻪ (Quasi-Biennial Oscillation) را ﺑﺮای اﻳﻦ ﺑﺎدﻫﺎی ﺷﺮﻗﻲ و ﻏـﺮﺑـﻲ اﺳـﺘـﻮاﻳـﻲ‬ ‫ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻘﺒﻮﻟﻴﺖ ﻋﺎم ﻳﺎﻓﺖ و از آن ﭘﺲ ﺑﺎ ﻧﺎم اﺧﺘﺼﺎری ‪QBO‬ ﺧﻮاﻧﺪه ﺷـﺪ. ‬از‬ ‫آنﺟﺎﻳﻲﻛﻪ ﻧﻮﺳﺎن ﺷﺒﻪ دو ﺳﺎﻟﻪ - ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ دوره ﻳﺎ ﺳﻴﻜﻞ وﻗﻮع ﺑﺎ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از دورهﻫﺎی ژﺋﻮﻓﻴﺰﻳﻜﻲ و اﻗﻠﻴﻤـﻲ‬ ‫اﻧﻄﺒﺎق ﻧﺪارد ‪ -‬ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎی ﻛﻠﻴﺪی در ﺗﺒﻴﻴﻦ اﻗﻠﻴﻢﺷﻨﺎﺳﻲ ﭘﻮش ﺳﭙﻬﺮ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ‬ ‫ﺷﺪه و در ﺗﻮﺿﻴﺢ وردشﭘﺬﻳﺮی (تغییر پذیری) ﺳﺎل ﺑﻪ ﺳﺎل دﻣﺎ و ﻣﻘﺎدﻳﺮ ازن، ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻴﺰان ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ اﻣﻮاج ﻣﻘﻴﺎس ﺳﻴـﺎره ای‬ ‬‬ ‫در ﻧﻴﻤﻜﺮه زﻣﺴﺘﺎﻧﻲ و ﺷﺪت و ﺿﻌﻒ ﺗﺎوه ﻗﻄﺒﻲ ﻧﻘﺶ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻤﻲ را اﻳﻔﺎ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ در اداﻣﻪ ﺑﻪﻃﻮر ﺧﺎص ﻣﻮرد‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد.‬ ‫

متوسط باد مداری نوسان QOB از ژانویه 1958 تا اوت 1978. نواحی آبی رنگ مقادیر منفی (باد شرقی) و نواحی قرمز رنگ مقادیر مثبت (باد غربی) می باشند.

متن کامل را در ادامه مطلب پیگیری نمائید.

  

ﻧﻮﺳﺎن ﻣﻮﺟﻮد در اﻳﻦ ﺑﺎدﻫﺎ در اﻣﺘﺪاد ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ از ﻳﻚ ﺗﻮزﻳﻊ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻧﺮﻣﺎل ﺑﺮﺧﻮردار اﺳـﺖ. ﺑـﺪﻳـﻦ‬ ‫ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﻪ ‪ QBO‬ در ﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه ﻳﻚ اﻟﮕﻮی ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺷﻮﻧﺪه از ﺑﺎدﻫﺎی ﻣﺪاری ﻏﺮﺑﻲ و ﺷﺮﻗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﻬﻨـﺎی‬ ‫ﻋﺮﺿﻲ ﺣﺪود 12 درﺟﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺘﻘﺎرن ﺣﻮل ﺧﻂ اﺳﺘﻮا ﺟﺮﻳﺎن دارد و ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺳﺮﻋﺖ آن روی ﺧـﻂ اﺳـﺘـﻮا‬ ‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﮔﺮدد (ﺷﻜﻞ1). ‬اﻳﻦ ﺑﺎدﻫﺎی ﻣﺪاریِ ﻧﻮﺳﺎﻧﻲ دارای ﺷﺪت ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﺛﺎﺑﺖ 20 ﻣﺘﺮ در ﺛﺎﻧﻴﻪ‬ ‫ً‬ ‫ﺑﻮده و ﻣﺤﺪوده وزش آنﻫﺎ در ﻧﻴﻤﺮخ ارﺗﻔﺎﻋﻲ در ﺣﺪ ﻓﺎﺻﻞ ﺗﺮازﻫﺎی 10 اﻟﻲ 50 ﻫﻜﺘﻮﭘﺎﺳﻜﺎﻟﻲ اﺳﺖ و در ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ‬ ‫از تراز 50 هکتوپاسکال به سرعت از بین می رود (شکل2).

ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﺌﻮری ﻫﻮﻟﺘﻦ و ﻟﻴﻨﺪزن (1972)، ‪ QBO‬ﻳﻚ ﻧﻮﺳﺎن ﻏﻴﺮ ﺧﻄﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃـﻮر ﻣـﺤـﻠـﻲ و‬ ‫ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﮔﺴﺘﺮش ﻗﺎﺋﻢ و ﺑﺎﻻﺳﻮی اﻣﻮاج اﺳﺘﻮاﻳﻲ ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲآﻳﺪ. اﻳﻦ اﻣﻮاج اﺳﺘﻮاﻳﻲ ﻛﻪ دارای ﺳﺮﻋﺖ ﻓﺎز ﻏﺮب ﺳﻮ‬ ‫و ﺷﺮق ﺳﻮ ﻫﺴﺘﻨﺪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻫﻤﺮﻓﺖﻫﺎی ﻋﻤﻴﻖ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺣﺎره ای ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲآﻳﻨﺪ. در ﺳـﺎده ﺗـﺮﻳـﻦ ﺷـﻜـﻞ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان اﻳﻦ اﻣﻮاج را ﻛﻪ در وردﺳﭙﻬﺮ (تروپوسفر) اﻳﺠﺎد ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺑﺎﻻ ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ ﺑﻪ دو دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﻤﻮد:‬ ‫

- دﺳﺘﻪ اول ﺷﺎﻣﻞ اﻣﻮاج ﻛﻠﻮﻳﻦ، اﻣﻮاج ﮔﺮاﻧﻲ و اﻣﻮاج ﮔﺮاﻧﻲ- اﻳﻨﺮﺳﻲ (ﻟﺨﺘﻲ) اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﻓﺎز ﺷـﺮق‬ ‫ﺳﻮی ﺧﻮد، ﺗﻜﺎﻧﻪ ﺷﺮق ﺳﻮ را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺣﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ. 

- دﺳﺘﻪ دوم ﺷﺎﻣﻞ اﻣﻮاج ﮔﺮاﻧﻲ ـ راﺳﺒﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪواﺳﻄـﻪ‬ ‫ﺳﺮﻋﺖ ﻓﺎز ﻏﺮب ﺳﻮی ﺧﻮد، ﺗﻜﺎﻧﻪ ﻏـﺮب ﺳـﻮ را ﺑـﻪ داﺧـﻞ ﭘـﻮش ﺳـﭙـﻬـﺮ ﺣـﻤـﻞ ﻣـﻲ ﻧـﻤـﺎﻳـﻨـﺪ‬. ‫

دامنه اﻳﻦ اﻣﻮاج‬ ‫ﺣﺎره ای ﭘﺲ از ورود ﺑﻪ ﭘﻮش ﺳﭙﻬﺮ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻛﺎﻫﺶ ﻏﻠﻈﺖ ﻫﻮا و رﻗﻴﻖ ﺷﺪن ﺟﻮ رﺷﺪ ﻧﻤﻮده و در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑـﺎ‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻮع ﻣﻮج در ﭘﻮش ﺳﭙﻬﺮ ﺗﺤﺘﺎﻧﻲ ﻳﺎ ﻓﻮﻗﺎﻧﻲ ﺷﻜﺴﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ. ﺑﺮاﺳﺎس ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻘﺎی ﺗﻜﺎﻧﻪ زاوﻳﻪای، اﻣﻮاج‬ ‫ﭘﺲ از ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺷﺪن ﺗﻜﺎﻧﻪ زاوﻳﻪای را ﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﻮد ﺣﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺑﺮﺟﺎی ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ. ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ، اﻣـﻮاﺟـﻲ ﻛـﻪ‬ ‫ﺗﻜﺎﻧﻪ ﺷﺮق ﺳﻮ را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺣﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﺷﺘﺎب ﺷﺮق ﺳﻮی ﺧﻮد ﻣﻮﺟﺐ ﭘﺪﻳﺪار ﺷﺪن ﻓﺎز ﻏﺮﺑﻲ در ﺟﺮﻳﺎن‬ ‫ﻣﺪاری اﺳﺘﻮاﻳﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و اﻣﻮاﺟﻲ ﻛﻪ ﺗﻜﺎﻧﻪ ﻏﺮب ﺳﻮ را در ﭘﻮش ﺳﭙﻬﺮ ﺣﺎره ای ﺑﺮ ﺟـﺎی ﻣـﻲ ﮔـﺬارﻧـﺪ ‫ﻓـﺎز ﺷـــــﺮﻗـــــﻲ ‪QBO‬‫ را ﻣـــــﻮﺟـــــﺐ‬ ﻣـــــﻲ ﮔـــــﺮدﻧـــــﺪ (ﺷـــــﻜـــــﻞ 1).‫‬‬ ‬‬ﺑﺮای ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺑﻴﺸﺘﺮ، ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﺑﺎد زﻣﻴﻨﻪ در ﭘﻮش ﺳﭙﻬﺮ ﺗﺤﺘﺎﻧﻲ ﺷﺮق ﺳﻮ (ﻏﺮﺑﻲ) ﺑﺎﺷﺪ. در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ آن دﺳﺘـﻪ‬ ‫از اﻣﻮاجِ وردﺳﭙﻬﺮی ﻛﻪ دارای ﺳﺮﻋﺖ ﻓﺎز ﺷﺮق ﺳﻮ ﻫﺴﺘﻨﺪ، در ﭘﻮش ﺳﭙﻬﺮ ﺗﺤﺘﺎﻧﻲ ﺟﺬب ﺷﺪه و ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻘﻮﻳـﺖ‬ ‫ﺑﺎد زﻣﻴﻨﻪ (ﺑﺎد ﻏﺮﺑﻲ) در ﭘﻮش ﺳﭙﻬﺮ ﺗﺤﺘﺎﻧﻲ ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ. اﻳﻦ در ﺣﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﻮاج دارای ﻓﺎز ﺳﺮﻋﺖ ﻏﺮب ﺳـﻮ‬ (ﺷﺮﻗﻲ) اﻣﻜﺎن ﮔﺴﺘﺮش ﻗﺎﺋﻢ در ﭘﻮش ﺳﭙﻬﺮ ﺣﺎره ای را ﭘﻴﺪا ﻧﻤﻮده و ﺿﻤﻦ ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺷﺪن و ﺟﺬب در ﭘﻮش ﺳﭙﻬﺮ‬ ‫ﻓﻮﻗﺎﻧﻲ، ﺷﺘﺎب ﻏﺮب ﺳﻮی ﺧﻮد را ﺑﺮ ﺑﺎد زﻣﻴﻨﻪ)ﺑﺎد ﺷﺮﻗﻲ( وارد ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ. ﺑﺘﺪرﻳﺞ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺷﺘﺎب ﻏﺮب ﺳﻮ در‬ ‫ﭘﻮش ﺳﭙﻬﺮ ﻓﻮﻗﺎﻧﻲ، ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد ﺷﺮﻗﻲ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻛﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ آن ﻧﺰول ﺗﺮاز ﺑﺤﺮاﻧﻲ (ﺧﻂ ﺑﺎد ﺻﻔـﺮ) ﺑـﻪ ﭘـﻮش‬ ‫ﺳﭙﻬﺮ ﺗﺤﺘﺎﻧﻲ و ﺑﻪدﻧﺒﺎل آن ﺷﻜﺴﺖ و ﺟﺬب اﻣﻮاجِ دارای ﺷﺘﺎب ﻏﺮب ﺳﻮ در ﭘﻮش ﺳﭙﻬﺮ ﺗﺤﺘﺎﻧﻲ اﺳﺖ. در اﻳـﻦ‬ ‫زﻣﺎن ﺑﻪ واﺳﻄﻪ اﺳﺘﻘﺮار ﺑﺎد زﻣﻴﻨﻪ ﻏﺮب ﺳﻮ در ﭘﻮش ﺳﭙﻬﺮ ﺗﺤﺘﺎﻧﻲ، اﻣﻮاج دارای ﺷﺘﺎب ﻏﺮب ﺳﻮ در ﭘﻮش ﺳﭙﻬـﺮ‬ ‫ﺗﺤﺘﺎﻧﻲ ﺟﺬب ﺷﺪه و اﻣﻮاج دارای ﻓﺎز ﺳﺮﻋﺖ ﺷﺮق ﺳﻮ اﻣﻜﺎن ﮔﺴﺘﺮش ﻗﺎﺋﻢ در ﭘﻮش ﺳﭙﻬﺮ ﺣﺎره ای را ﭘﻴﺪا ﻧﻤﻮده‬ ‫و ﺿﻤﻦ ﺟﺬب در ﭘﻮش ﺳﭙﻬﺮ ﻓﻮﻗﺎﻧﻲ، ﺷﺘﺎب ﺷﺮق ﺳﻮی ﺧﻮد را ﺑﺮ ﺑﺎد زﻣﻴﻨﻪ وارد ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ. ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﻟﮕﻮی‬ ‫ﮔﺮدش ﻣﺪاری در ﺗـﺮازﻫـﺎی ﺗـﺤـﺘـﺎﻧـﻲ و ﻓـﻮﻗـﺎﻧـﻲ ﭘـﻮش ﺳـﭙـﻬـﺮ ﻛـﺎﻣـﻼً ﻋـﻜـﺲ ﻣـﻲ ﮔـﺮدد‬.

ﺷﻜﻞ 1. وﻳﮋﮔﻲﻫﺎی دﻳﻨﺎﻣﻴﻜﻲ ﻧﻮﺳﺎن ﺷﺒﻪ دوﺳﺎﻟﻪ در ﻃﻮل زﻣﺴﺘﺎن ﻧﻴﻤﻜﺮه ﺷﻤﺎﻟﻲ. ﭘﻴﻜﺎن ﻫـﺎی ﻧﺎرﻧﺠـﻲ‬ ‫رﻧﮓ ﮔﺴﺘﺮش اﻧﻮاع ﻣﺘﻔﺎوت اﻣﻮاج ﺣﺎره ای (ﮔﺮاﻧﻲ،ﮔﺮاﻧﻲ ـ اﻳﻨﺮﺳﻲ،ﻛﻠﻮﻳﻦ و ﮔﺮاﻧﻲ ـ راﺳﺒﻲ) و ﭘﻴﻜـﺎن ﻫـﺎی‬ ‫ﺑﻨﻔﺶ ﻧﺤﻮه ﮔﺴﺘﺮش اﻣﻮاج ﻣﻘﻴﺎس ﺳﻴﺎرهای را درﻋﺮضﻫﺎی ﻣﻴﺎﻧﻲ ﺗﺎ ﻋﺮضﻫﺎی ﺑﺎﻻ در ﻧﻴﻤﻜﺮه ﺷﻤﺎﻟﻲ ﻧﺸﺎن‬ ‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ. در ﭘﻮش ﺳﭙﻬﺮ ﺣﺎره ای ﺑﺎدﻫﺎی ﺷﺮﻗﻲ ﺑﺎ رﻧﮓ آﺑﻲ و ﻋﻼﻣﺖ ‪ E‬و ﺑﺎدﻫﺎی ﻏﺮﺑﻲ ﺑﺎ رﻧـﮓ ﺻـﻮرﺗﻲ و‬ ‫ﻋﻼﻣﺖ‪ W‬ﻣﺸﺨﺺ ﮔﺮدﻳﺪه اﻧﺪ. در ﻧﻴﻤﻜﺮه زﻣﺴﺘﺎﻧﻲ رﻧﮓ آﺑﻲ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﺗﺎوه ﻗﻄﺒﻲ اﺳﺖ ﻛـﻪ از ﭘـﻮش‬ ‫ﺳﭙﻬﺮ ﻓﻮﻗﺎﻧﻲ ﺗﺎ وردﺳﭙﻬﺮ ﻣﻴﺎﻧﻲ ﮔﺴﺘﺮش ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ. ﻧﻮﺳﺎن ﺷﺒﻪ دوﺳﺎﻟﻪ ﻣﻴـﺎن ﺳـﭙﻬﺮی (‪ (MQBO‬در‬ ‫ارﺗﻔﺎﻋﻲ ﺑﺎﻻﺗﺮ از 80 ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﺟﺎی ﮔﺮﻓﺘﻪ و در ﻓﺎز ﻏﺮﺑﻲ ﻗﺮار دارد. ﺧﻄﻮط ﺳﻴﺎه ﭘﺮ رﻧـﮓ ﺑﻴـﺎﻧﮕﺮ ﻣﺤـﺪوده‬ ‫ﺑﺎدﻫﺎی ﺷﺮﻗﻲ و ﻏﺮﺑﻲ اﺳﺘﻮاﻳﻲ اﺳﺖ.

ﺑﻪﻃﻮرﻛﻠﻲ ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎی ‪ QBO‬ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ:‬ ‫ 

- ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن رژﻳﻢﻫﺎی ﺑﺎد از ﭘﻮش ﺳﭙﻬﺮ ﻓﻮﻗﺎﻧﻲ (01 ﻫﻜﺘﻮﭘﺎﺳﻜﺎل) ﺑـﻪ ﺳـﻤـﺖ ﭘـﺎﻳـﻴـﻦ ﮔﺴـﺘـﺮش‬ ‫ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ(ﺷﻜﻞ2).‬‬ ‫

- ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎدﻫﺎی اﺳﺘﻮاﻳﻲ در ﺗﺮاز 20 ﻫﻜﺘﻮﭘﺎﺳﻜﺎل ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد. در اﻳﻦ ﺗﺮاز ﺷﺮﻗﻲﻫﺎ دارای ﺷﺪﺗﻲ‬ ‫ﺣﺪود دو ﺑﺮاﺑﺮ ﻏﺮﺑﻲﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ (ﺷﻜﻞ2)‪.‬‬ ‫ 

- در ﻫﺮ دو ﻓﺎز ﺷﺮﻗﻲ و ﻏﺮﺑﻲ، ﺑﺎ ﻛﺎﻫﺶ ارﺗﻔﺎع ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد ﻧﻴﺰﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ. اﻟﺒﺘﻪ در ﮔﺴﺘﺮش ﭘﺎﻳﻴـﻦ‬ ‫ﺳﻮ، ﻓﺎز ﻏﺮﺑﻲ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮی ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﮔﺴﺘﺮش ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ، ﺑﻪﻃﻮریﻛﻪ ﺑﺎدﻫﺎی ﻏـﺮﺑـﻲ اﺳـﺘـﻮاﻳـﻲ‬ ‫ﻣﺴﺎﻓﺖ ﺑﻴﻦ ﺗﺮاز 10 اﻟﻲ 50 ﻫﻜﺘﻮﭘﺎﺳﻜﺎل را ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﻣﺘﻮﺳﻂ 1.2 ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ در ﻣﺎه در زﻣﺎن ﻣﺘﻮﺳﻂ 11 ﻣﺎه ﻃـﻲ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ. در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ زﻣﺎن ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺟﻬﺖ ﻃﻲ ﻣﺴﺎﻓﺘﻲ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺮای ﺑﺎدﻫﺎی ﺷﺮﻗﻲ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﻣﺘﻮﺳﻂ 0.8 ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ‬ ‫در ﻣﺎه، ﺣﺪود 17 ﻣﺎه ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ.‬‬ ‫ 

- ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻓﺎز از ﺷﺮﻗﻲ ﺑﻪ ﻏﺮﺑﻲ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﻛﻮﺗﺎه ﺗﺮ از ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻓﺎز از ﻏﺮﺑﻲ ﺑﻪ ﺷﺮﻗﻲ اﺳﺖ و ﻳﻚ ﺳﻴﻜـﻞ ﻛـﺎﻣـﻞ‬ ‫‪ QBO‬ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻛﻤﻲ ﺑﻴﺶ از 28 ﻣﺎه ﺑﻪﻃﻮل ﻣﻲاﻧﺠﺎﻣـﺪ. ‫ 

- اﻧﺘﻘﺎل از ﻓﺎز ﺷﺮﻗﻲ ﺑﻪ ﻏﺮﺑﻲ و ﻏﺮﺑﻲ ﺑﻪ ﺷﺮﻗﻲ در ﺗﺮاز 50 ﻫﻜﺘﻮﭘﺎﺳﻜﺎل ﻋﻤﺪﺗﺎً در ﭘﺎﻳﺎن ﻓﺼﻞ ﺑﻬﺎر(ﻣﺎه ﻣﻲ)‬ ‫و اواﻳﻞ ﻓﺼﻞ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ﻧﻴﻤﻜﺮه ﺷﻤﺎﻟﻲ ﺑﻮﻗﻮع ﻣﻲﭘﻴﻮﻧﺪد.

مشاهده QBO توسط بالن های هواشناسی

دانشگاه آزاد برلین (Free University of Berlin = Berlin FU) مجموعه داده ها QBO را فراهم آورده است که شامل مشاهدات رادیو سوند از ایستگاه های جزیره کانتون (Canton Island) ، گان (gan = بزرگترین جزیره مالدیو) و سنگاپور می باشد. شکل زیر نمودار QBO را از سال 1953 نشان می دهد:

ﺷﻜﻞ2. ﻓﺎزﻫﺎی ﺷﺮﻗﻲ (رﻧﮓ ﺻﻮرﺗﻲ/ﺗﻴﺮه) و ﻏﺮﺑﻲ (رﻧﮓ آﺑﻲ/روﺷﻦ) ﻧﻮﺳﺎن ﺷﺒﻪ دو ﺳﺎﻟﻪ در ﭘﻮش ﺳﭙﻬـﺮ‬ ‫ﺣﺎره ای ﺑﺮای ﻳﻜ ﺪوره 50 ﺳﺎﻟﻪ (2002 - 1953). ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ، ﺑﺎدﻫﺎی اﺳﺘﻮاﻳﻲ اﺑﺘﺪا در ﭘﻮش ﺳﭙﻬﺮ ﻓﻮﻗﺎﻧﻲ‬ ‫(10 ﻫﻜﺘﻮﭘﺎﺳﻜﺎل) ﭘﺪﻳﺪار ﺷﺪه و ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ ﺑﻪ ﭘﻮش ﺳﭙﻬﺮ ﺗﺤﺘﺎﻧﻲ(70 ﻫﻜﺘﻮﭘﺎﺳﻜﺎل) ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ. ﺷﻜـﻞ‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺷﻮﻧﺪه ﻓﺎزﻫﺎی ﺷﺮﻗﻲ و ﻏﺮﺑﻲ را ﺑﻪﺧﻮﺑﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ. در اﻳﻦ ﺑﻴﻦ ﻓﺎزﻫﺎی ﺷﺮﻗﻲ از ﺷﺪت‬ ‫ﺑــﺎﻻﺗــﺮی ﺑــﺮﺧــﻮردار ﺑــﻮده و دوره ﺗــﺪاوم ﻃــﻮﻻﻧــﻲﺗــﺮی ﻧــﻴــﺰ دارﻧــﺪ‬‫.

‫ﺷﻜﻞ1 ﻳﻚ دﻳﺪ ﻛﻠﻲ از ﻧﻮﺳﺎن ﺷﺒﻪ دو ﺳﺎﻟﻪ و ﻋﻮاﻣﻞ دﻳﻨﺎﻣﻴﻜﻲ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ آن را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ و ﺑـﻪ ﻃـﻮر‬ ‫ﺷﻤﺎﺗﻴﻚ ﺗﻔﺎوت در ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﺎد ﻣﺪاری ﺑﻴﻦ ﻓﺎزﻫﺎی ﺷﺮﻗﻲ و ﻏﺮﺑﻲ ‪ QBO‬را ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳـﺖ. در اﻳـﻦ‬ ‫ﺷﻜﻞ ‪ QBO‬در ﻓﺎز ﺷﺮﻗﻲ ﺧﻮد ﻗﺮار دارد (توضیح: جهت تعیین فاز QOB عمدتا از وضعیت متوسط باد مداری در تراز 40 هکتوپاسکال برای نیمکره شمالی و تراز 25 هکتوپاسکال برای نیمکره جنوبی استفاده می شود). ﻫﻤﺮﻓﺖ در وردﺳﭙﻬﺮ ﺣﺎره ای ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻃﻴﻒ ﮔﺴﺘﺮده ای از اﻣﻮاج‬ ‫ﺑﺎ ﻃﻮل ﻣﻮجﻫﺎ و ﺳﺮﻋﺖﻫﺎی اﻓﻘﻲ و ﻋﻤﻮدی ﻣﺘﻔﺎوت ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻜﺎﻧﻪ زاوﻳﻪای ﺷﺮق ﺳﻮ و ﻏﺮب ﺳـﻮ را‬ ‫ﺑﻪداﺧﻞ ﭘﻮش ﺳﭙﻬﺮ و ﻣﻴﺎن ﺳﭙﻬﺮ ﺣﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ. ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ، ﮔﺴﺘﺮش اﻣﻮاج ﮔﺮاﻧـﻲ ﺑـﻪ داﺧـﻞ ﻣـﻴـﺎن‬ ‫ﺳﭙﻬﺮ «ﻧﻮﺳﺎن ﺷﺒﻪ دو ﺳﺎﻟﻪ ﻣﻴﺎن ﺳﭙﻬﺮی» (‪ (MQBO‬ را ﺑﻪدﻧﺒﺎل دارد.‬ ‫

نظریه

QOB در دهه 1950 کشف شد، اما علت آن برای مدتها ناشناخته باقی ماند. سوندینگ های ایستگاه راوین سوند (Rawinsonde) معلوم ساخت که فازهای آن وابسته به چرخه سالانه نیست، بلکه حالتی از الگوهای دیگر گردش استراتوسفری ست. در دهه 1970 ریچارد لیندزن و جیمز هولتون پذیرفتند که برگشت دوره ای باد توسط امواج اتمسفری ناشی از تروپوسفر حار ه ای کنترل می شود که این امواج تروپوسفر حاره ای بالا سو حرکت کرده و در اثر سرمایش تابشی (Radiative Cooling) در استراتوسفر از بین می روند. در سال های اخیر، ماهیت دقیق امواج بوجود اورنده این اثر به شدت مورد بحث قرار گرفت، به هر حال امواج ثقلی به عنوان یکی از عوامل عمده دیده می شود.

اثرات

اثرات QOB شامل اختلاط اوزن استراتوسفری توسط چرخه ثانویه ناشی از QOB، تغییر بارش موسمی و اثر بر گردش استراتوسفری در زمستان نیمکره شمالی (گرمایش های ناگهانی استراتوسفری = بلاکینگ) می باشد.

نوسان شبه دو سالانه (QOB)، با 2 مولفه شرقی (فاز منفی) و غربی (فاز مثبت) نمایان می شود. رابطه بین رژیم های نوسانی باد و پدید بلاکینگ (بندال) عرض بالا ، به دلیل تغییرات بین بادهای شرقی و غربی، معنی دار می باشد. فاز شرقی (منفی) QBO به دلیل تضعیف بادهای غربی تجارتی به پدیده بلاکینگ عرض های بالا کمک می کند، در حالی به دلیل بادهای غربی قویتر در طی فاز غربی (مثبت) QBO کمک کننده بلاکینگ طولانی مدت نیست.

شکل 3. مجموع باد مولفه مداری تراز فشار 50 هکتوپاسکال، مقادیر زرد فاز مثبت و مقادیر نارنجی رنگ نشان دهنده فاز منفی نوسان QBO می باشد.

تصویر زیر ناهنجاری دما (Temperature Anomalies) و میزان بندال (Blocking) طی فازهای شرقی و غربی نوسان QBO را نشان می دهد. در طی فاز شرقی نوسان QOB،‌ به سبب اختلال (تضعیف) ورتکس قطبی (polar vortex) پیشروی هوای قطبی به روی سراسر ایالات متحده و عرض های میانه بیشتر رایج می باشد.

شکل 4. نقشه های مرکب (‍Composite Map) فصل زمستان (DJF). شکل (a) و (c) بترتیب وضعیت قوی و ضعیف شاخص نفوذ تاوایی پتانسیل تراز 300 میلی بار، (b) و (d) ناهنجاری دمای سطحی (Temp. Surface) بر حسب درجه سلسیوس. (اقتباس از مرکز پیش بینی آب و هوا CPC نواا).

تاثیر نوسان QBO بر اقلیم ایران

رابطه فاز مثبت نوسان QOB با بارش و دمای فصلی ایران: 

بارش

دما

جهت دسترسی به اطلاعات و آمار نوسان QBO به وبسایت دانشگاه آزاد برلین مراجعه نمائید.

منابع:

- فصل نامه جغرافیایی سرزمین، علمی - پژوهشی، سال سوم، شماره 10، تابستان 1385/ تحلیل دینامیکی نقش گردش بزرگ مقیاس پوش سپهری در کاهش ازون پوش سپهری، عباس مفیدی (گروه جغرافیای مؤسسه آموزش عالی طبرستان)

- دانشنامه ویکی پدیا، Quasi-biennial oscillation

- وبسایت گروه پژوهشی شمال غرب (NWRA)/ مارک بالدوین مدیر و دانشمند ارشد پژوهش

- وبسایت ژاپنی گروه پژوهش هواشناسی KUGI-METE

- وبسایت دانشکده علم و هنر دانشگاه آلبانی 

- وبسایت Weather Advance Storm Center