پیش بینی فصلی زمستان 95: چشم انداز مدل آنالوگ سال های مشابه طی زمستان 95 (شماره 3)

---

بررسی عوامل پیوند از دور (متغییرات) از جمله: الگوی نوسانات فشاری و اقیانوسی فعال طی زمستان نیمکره شمالی، فعالیت خورشیدی، شاخص QBO، فرابار سیبری، پوشش برف اوراسیا و ... همچنین الگوهای بلاکینگ عرض های شمالی طی ماه گذشته (آبان) بر روی عرض های شمالی و جنب قطبی و تطابق این عوامل با شرایط  بلند مدت  در نهایت ما را به 10 سال با بیشترین میزان تشابه با زمستان 95 منتج نمود. این 10 سال عبارتند از:

1286، 1294، 1310، 1332، 1338، 1340، 1341، 1343، 1374 و 1384.

بررسی های ما نشان می دهند که در این 10 سال شرایط شاخص های پیوند از دور ذکر شده و همینطور الگوی شاخص بندال آبانماه بیشترین میزان شباهت را نسبت به شرایط حاضر دارا بوده است. ترسیم نقشه های  برآیند و تک تک الگوهای این 10 سال می توانددر پیش بینی چشم انداز ماه های زمستان 95 بسیار کمک کننده باشد.

در این پست به برآیند  الگوی های آب و هوایی  و پارامترهای بارش و دما فصل زمستان در طی 10 ساله مذکور خواهیم پرداخت:

االف- الگوی نابهنجاری Z500 , و MSLP

همانطور که در نقشه برآیند ناهنجاری Z500 سه ماهه ژانویه - مارس طی 10 سال مذکور مشاهده می گردد،  غرب اروپا و اقیانوس اطلس با الگوهای نامتقارن ارتفاع و فشار جو مواجه بود. حاکمیت ارتفاع و فشار بالاتر از هنجار بر روی شمال اقیانوس اطلس و فشار و ارتفاع کمتر از نرمال بر روی میانه اقیانوس اطلس معرف وقوع فاز منفی شاخص NAO می باشد. در نتیجه میزان شدت توده های آب و هوایی کم فشار ایسلند و پرفشار آزور کمتر از حد هنجارهای بلند مدت بوده و این بطور مستقیم با کاهش میزان گرادیان فشار و درنتیجه تضعیف جبهه روباد قطبی همراه خواهد بود. این اتفاق سبب گردش سیکلونی بسیار قوی بر روی جنوب غرب اروپا و مدیترانه گردیده ست.

بر روی سرتاسر آسیا، حاکمیت پشته پر ارتفاع و فشار بالاتر از حد هنجار موجب می شود که در تراز سطح زمین زبانه های توده هوای پرفشار به صورت سرتاسری در ناحیه وسیعی از اوراسیا گسترش را نشان دهند. بر روی غرب منطقه خاورمیانه یک مرکز واجد گردش آنتی سیکلونی ضعیف حاکمیت داشته که با برهم کنش گردش سیکلونی مستقر بر روی اروپا هوای مرطوب را در راستای جنوب غرب به طرف شرق جابجا می نماید.

نوار پرفشار سراسری بر روی عرض های معتدله و جنب قطبی اوراسیا نشان دهنده حاکمیت الگوی واچرخندی در این نواحی و به بالطبع استقرار هوای سرد در این بخش ها را نشان می دهد. توده های کمفشار سطح زمین بر روی شمال غرب آفریقا، جنوب غرب اروپا و حوضه دریا مدیترانه نشان دهنده فعال بودن کم فشار ناپایدار دینامیکی در پهنه جنوب غرب اروپا می باشد. که گستردگی به سمت شرق را نشان می دهد این شرایط تحت دوران ضعف فرابار آزور در میانه اطلس ایجاد شده و هوای مرطوب اقیانوسی را به سمت جنوب اروپا سوق می دهد.

به نظر می رسد معبر عبور توده های بارشزا از روی مدیترانه به سمت شرق بوده و با فرارفت هوای مرطوب جنوب غربی از سمت دریا سرخ شرایط برای تغذیه، تعمیق و گسترش توده هوای کمفشار مرطوب به سمت غرب فلات ایران مهیا باشد.

 

ب- الگوی نابهنجاری باد تراز 250 هکتوپاسکال (روبادها)

الگوهای نابهنجاری باد تراز 250 هکتوپاسکال بعنوان تراز استقرار روبادها نشان می دهد که طی سه ماهه زمستان در برآیند کلی 10 ساله مذکور بادها در جهت مداری غرب به شرق بر روی حوالی عرض 55 درجه شمالی  روی شمال غرب اروپا بشدت تضعیف شده و نابهنجاری با سوی شرقی - غربی به خود گرفته اند این شرایط دقیقا نشان دهنده تضعیف روباد جبهه قطبی در این منطقه می باشد.

بالطبع با گردش سیکلونی بر روی جنوب غرب اروپا جریانات برگشتی از ضلع جنوبی منطقه سیکلون موجب تشدید روباد جنب حاره بر روی حوضه دریا مدیترانه شده اما بر روی جنوب غرب آسیا (خاورمیانه و ایران) الگوی نابهنجاری بادهای تراز 250 جریانات برگشتی شمالی شرقی - جنوب غربی را نشان می دهند که ذکر 2 نکته اساسی در این رابطه ضروری ست:

1- ضعیف روباد جنب حاره در موقعیت فلات ایران و خاورمیانه به سبب تضعیف حدود شمالی نوار STH

2- ساختار و جهت محور هسته سرعت روباد جنب حاره موجب می گردد که به سبب افزایش چرخندگی مثبت بر روی منطقه فرارفت هوا  و در پی آن صعود هوا تشدید شده و  جبهه های بارشزای شکل گرفته در منطقه بر روی جنوب غرب، غرب، دامنه های زاگرس و بخش هایی از مرکز کشور عبور و تاثیر گذاری داشته باشد.

ج- الگوی نابهنجاری نم ویژه 850 هکتوپاسکال (رطوبت)

نقشه معرف نم ویژه تراز 850 هکتوپاسکال بر روی سرتاسر مدیترانه و حاره آفریقا به سمت دریا سرخ، شبه جزیره عربستان و ایران افزایش نابهنجار رطوبت تراز 850 هکتوپاسکال را نشان می دهد. بدین ترتیب می توان دریافت که مسیر ورود رطوبت لایه های پائینی جو در برآیند کلی این سال ها از سرمنشا مدیترانه، حاره آفریقا به سمت دریا سرخ می باشد که در تغذیه سامانه های مهاجر غربی بسیار حائز اهمیت می باشد.

بر روی سرتاسر اروپای مرکزی به مرکزیت غرب روسیه کاهش نابهنجاری نم ویژه به چشم می خورد که به سبب بروز الگوهای فاز منفی شاخص NAO و جابجایی روباد جبهه قطبی به سمت عرض های جنوبی تر و در نتیجه کاهش عبور توده های آب و هوایی (Storm track) اقیانوس از فراز عرض های معتدله و شمالی اروپا می باشد. در نقطه مقابل بر روی عرض های جنوبی تر سرتاسر حوضه دریا مدیترانه این نابهنجاری مثبت می باشد.

د- الگوی نابهنجاری دما 100 هکتوپاسکال (دما سطحی)

نقشه های نابهنجاری دمای تراز 1000 هکتوپاسکال نشاندهنده کاهش زیر نرمال دمای سطحی بر روی سرتاسر منطقه اروپا و حتی غرب آسیا و حوضه دریا کاسپین است. این شرایط دقیقا منطبق بر وضعیت الگوی فشار سطح زمین به صورت تقویت شدت زبانه های توده هوای پرفشار می باشد که سبب ایجاد سرمایش در این مناطق شده است همچنین افزایش میزان فشار در ناحیه کلاهک قطب شمال با تضعیف گرادیان مابین ناحیه قطبی و معتدله موجب تضعیف بادهای شمال شرقی معمول در سرتاسر عرض جنب قطبی شده (AO ‌منفی) و حتی سوی آنهای به شمالی تغییر را نشان می دهد، که به همراه تضعیف زبانه های توده هوای پرفشار سیبری و جایجایی غربسوی آن به طرف اروپا موجب حاکمیت هوای سرد در سرتاسر عرضهای شمالی و میانه اوراسیا می گردد.

حد جنوبی هوای سرد بر روی آسیا میانه قرار دارد و نشان می هد که ورود موج های سرمایشی به منطقه فلات ایران بیشتر از جانب شمال شرق کشور تعمیق می یابد و عبور امواج سرد طی برهه زمستان از فراز کشور به صورت متناوب دور از انتظار نمی باشد. فرارفت هوای حاره به سمت دریا سرخ، شبه جزیره عرستان  و غرب فلات ایران نیز نشان دهنده حاکمیت بیشتر بالاسوی جریانات جنوبی در غرب خاورمیانه خواهد داشت. لذا شکسته شدن امواج سرمایی از سمت بخش های غربی کشور احتمال بالاتری را نشان می هد.

ما اعتقاد داریم که تقابل هوای سرد عرض های بالایی و فرارفت هوای گرم از جنوب غرب سبب ماندگاری جبهه های بارشزا بر روی دامنه های زاگرس، جنوب غرب و بخش هایی از مرکز خواهد شد.

سیمای نابهنجاری بارش و دما طی سه ماهه ژانویه - مارس و تفکیک ماه های فصل زمستان

بر اساس نقشه آنالوگ برآیند سال های مذکور سیمای بارش طی سه ماهه ژانویه - مارس به صورت بیهنجاری های مثبت بر روی استان های غربی کشور دیده می شود که به صورت نرخ بارشی فراتر از نرمال می باشد. بالاترین حد این ناهنجاری مثبت بارش بر روی دامنه های مرکزی زاگرس و جنوب غرب کشور بوده که به سمت مرکز گسترش یافته است.

استان هایی همچون چهارمحال و بختیاری، کهکیلویه و بویراحمد، لرستان، ایلام، خوزستان، نواحی شمالی استان فارس و جنوب و غرب استان اصفهان بالاترین میزان نابهنجاری مثبت بارشی را در سه ماهه زمستان از خود نشان داده اند.

بر روی شمال غرب، نوار ساحلی خزر، دامنه های البرز و بخش هایی از دامنه های جنوبی شرقی زاگرس در جنوب کشور مقادیر بارش در برآیند این سال ها طی فصل زمستان تفاوت فاحشی نسبت به مقادیر بلند مدت را نشان نداده اند.

همانطور که دیده می شود بر روی پهنه شمال شرق، بخش هایی از جنوب و جنوب شرق کشور درجاتی از کاهش بارندگی های زمستانه در این سال ها فراوانی بالایی را داشته است.

از نظر دمایی بیشتر استان های نیمه شرقی، مرکز کشور و نوار ساحلی خزر متوسط دمای نرمالی را تجربه نموده اند این در حالی ست که بر روی بخش های نیمه غربی کشور متوسط دمای فصل بالاتر از حدود نرمال های بلند مدت واقع بوده اند.

بر روی جنوب شرق کشور گرایش به کاهش متوسط دما در مقایسه با مقادیر نرمال فصل برقرار بوده و حدود جنوبی هوای سرد عرض های شمالی آسیا تا بخش های شمال شرقی کشور گسترش یافته است، لذا شرایط برای عبور امواج سرد طی برهه زمستان در بین این سال ها شایع می باشد.

در طی ماه ژانویه (12 دی لغایت 11 بهمن) بارندگی ها بر روی نیمه غربی و مرکزی کشور فراتر از حدود نرمال های بلند مدت بوده است و این در حالی ست که در شمال شرق کشور بارش ها کمتر از نرمال های بلند مدت در طول این سال ها طی این ماه رخ داده است. در اکثر مناطق شرقی و جنوبی کشور تفاوت قابل توجهی نسبت به حدود نرمال های بلند مدت دیده نمی شود.

بیشترین میزان نابهنجاری مثبت بارش بر روی میانه غربی کشور شامل استان های کرمانشاه، ایلام، لرستان، کردستان و همدان واقع می باشد.

از نظر دمایی بر روی اغلب استان های نیمه شمالی، دامنه های البرز، شرقی، مرکزی و جنوبی کشور متوسط دمای هوا در این ماه مطابق با نزدیک به نرمال بوده و در بخش غربی بویژه جنوب غربی کشور گرایش به فرانرمال دمایی برقرار بوده است.

نفوذ امواج سرد عرض های شمالی از سمت شمال و شمال شرق کشور با توجه به گسترش منطقه نابهنجار دمایی کاملا مشهود می باشد.

در طی ماه فوریه ( 13 بهمن لغایت 10 اسفند) بارش ها بر روی دامنه های مرکزی زاگرس و جنوب غرب  به سمت مرکز کشور متمایل به فراتر از حدود نرمال دیده شده و بر روی بخش هایی از شمال غرب، شمال شرق و شرق کشور گرایش به سمت کاهش بارش ها در بین این سال ها طی ماه فوریه معمول بوده است. در سایر استان های کشور شرایط به هنجاری یا نزدیک به نرمال برقرار می باشد.

بخش هایی از جنوب شرق و جنوب مشخصا بر روی نوار ساحلی استان های سیستان و بلوچستان و هرمزگان شرایط بارش ها نرمال و متمایل به کمتر از نرمال های بلند مدت بوده است.

در طی ماه فوریه به سبب تسلط جریانات جنوبی بر روی کشور در بیشتر مناطق کشور متوسط دمای هوا بالاتر از حدود هنجارهای بلند مدت در طی 10 ساله مذکور بوده است و تنها در جنوب شرق کشور گرایش به نرمال های بلند مدت دیده می شود.

در طی ماه مارس ( 11 اسفند لغایت 12 فروردین) بارش های بر روی جنوب غرب، دامنه های مرکزی زاگرس به سمت مرکز کشور بالاتر از حدود هنجارهای بلند مدت می باشد و این درحالی ست که در بخش هایی از غرب کشور نرمال و متمایل به کمتر از نرمال های بلند مدت ست.

در سایر مناطق کشور این شرایط نزدیک به حد هنجار دیده می شود.

از نظر دمایی براساس مدل، بر اساس نوع الگو نابهنجاری دما هوا طی مارس ده ساله مذکور بر روی نیمه شرقی - مرکزی کشور ریزش هوای سرد عرض های شمالی فرکانس بالایی را در این سال ها داشته است که به صورت بی هنجاری منفی متوسط دما در این ماه ظاهر گردیده است در مقابل بر روی نوار غربی کشور فرارفت هوا موجب بالا رفتن متوسط دما ماه و در نتیجه فرانرمال دمایی گردیده ست.